Deze reeks historische kaarten zijn grafische meesterwerken die ons de geschiedenis vertellen van het door mens en water gevormde landschap ten noorden van Rotterdam.

De Hoogheemraadschappen van Delfland en van Schieland en Krimpenerwaard hebben in de afgelopen 400 jaar beroemde Nederlandse kaartenmakers zoals de gebroeders Crucquius, hun polders in kaart laten brengen. Later werden de spoorwegen, snelwegen en stadsuitbreidingen in de polders getekend. Elke kaart laat zien hoe mensen in die tijd het landschap bekeken, wat ze mooi of bedreigend vonden en welke elementen belangrijk waren voor de economie van de streek.

De rivieren Rotte en Schie

In de middeleeuwen ontstaan de steden Rotterdam en Delft aan de Schie en de Rotte. Op kaarten uit die tijd lijken de rivieren welhaast de navelstreng waar de stad zijn levenskracht uit haalt. De rivieren zijn de vitale transportwegen: voedsel en brandstof, handelswaren en personen, alles wordt over de rivieren vervoerd.

Kaart van de rivier de Rotte, met een plattegrond van de stad Rotterdam, januari 1567. Nationaal Archief, Kaartcollectie Binnenland Hingman, manuscript, nummer toegang
 4.VTH, inventarisnummer
1094
Kaart van de rivier de Rotte, met een plattegrond van de stad Rotterdam, januari 1567. Nationaal Archief, Kaartcollectie Binnenland Hingman, manuscript, nummer toegang
 4.VTH, inventarisnummer
1094
Kaart van de drie Schieën tussen Delfshaven, Overschie en Schiebroek aan de Rotterdamsche- en Delftse Schie, 1512. Nationaal Archief, Kaartcollectie Aanwinsten, 
nummer toegang 4.AANW, inventarisnummer
 686
Kaart van de drie Schieën tussen Delfshaven, Overschie en Schiebroek aan de Rotterdamsche- en Delftse Schie, 1512. Nationaal Archief, Kaartcollectie Aanwinsten, 
nummer toegang 4.AANW, inventarisnummer
 686

De rijke veenpolders van Delfland

Als de stedelijke economieën van Delft en Rotterdam groeien neemt de winning van turf als brandstof de overhand. Het landschap verandert van natte weilanden in uitgestrekte meren en plassen als het veen ook onder water gewonnen kan worden. Op de kaart van Cruquius zijn smalle legakkers in Schieveen en bij Rodenrijs te zien.

T Hooge Heemraedschap van Delflant, Fragment van de kaart van het hoogheemraadschap van Delfland, gemeten door de landmeters Nicolaas en Joacobus Kruchius, 1712. Nationaal Archief, Den Haag, Verzameling Binnenlandse Kaarten Hingman, nummer toegang 4.VTH, inventarisnummer HA
T Hooge Heemraedschap van Delflant, Fragment van de kaart van het hoogheemraadschap van Delfland, gemeten door de landmeters Nicolaas en Joacobus Kruchius, 1712. Nationaal Archief, Den Haag, Verzameling Binnenlandse Kaarten Hingman, nummer toegang 4.VTH, inventarisnummer HA

De Waterwolf in Schieland

Als het veen gewonnen is, neemt water de overhand. Er is inmiddels zoveel veengrond weggehaald rond de Rotte, dat het gebied in één groot plassengebied verandert. Dit levert een acuut gevaar voor overstromingen op. De waterwolf steekt bij storm zijn kop op en verzwelgt de dunne kades met boerderijen die nog boven het water uitsteken. Ook voor de steden en omliggende landbouwgebieden is dit een risico. Daarom investeren de staten van Holland de steden en rijke particulieren vanaf het eind van de 18de eeuw in het droogmaken van de veenplassen: Zo ontstaan de droogmakerijen.

Nieuwe kaart van Schieland en Krimper Waard, circa 1750, Isaak Tirion, Collectie Oud Archief Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard
Nieuwe kaart van Schieland en Krimper Waard, circa 1750, Isaak Tirion, Collectie Oud Archief Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard

Tekentafel landschap: De droogmakerijen

Het Polderpad loopt door het hart van vier de Zuid-Hollandse droogmakerijen. Voor het droogmaken van de veenplassen zijn sterke kades, rijen molens en lange watergangen nodig. Het land wordt gemeten en opgedeeld in kleinere poldervakken die te bemalen en te omdijken zijn. Ingenieurs tekenen en rekenen aan deze grootschalige project.

De kaarten van de droogmakerijen zijn ontwerptekeningen: De aanduiding van de genummerde kavels is een rekenhulp voor het bepalen van de te verwachten opbrengsten na droogmaking. De posities van de molengangen, de kades en boezems zijn op de kaart aangegeven en genummerd. Daarmee verwijst de plankaart naar andere documenten en berekeningen. Net als nu ook vaak gebeurt is er in de uitvoering soms afgeweken van het plan.

Nader concept, tot DROOGMAAKINGE van een gedeelte der SCHIEVEENSE POLDER, Cornelis de Graat, 1783. Collectie Oud Archief Hoogheemraadschap Delfland
Nader concept, tot DROOGMAAKINGE van een gedeelte der SCHIEVEENSE POLDER, Cornelis de Graat, 1783. Collectie Oud Archief Hoogheemraadschap Delfland
Kaart van droogmakerijen rond Bleiswijk, Schieland, 1765, Dirk Smits. De Boterdorpse polder, de Oosteindse polder, de Hoekeindse polder, de Overbuurtse polder en de Klappolder. Collectie Oud Archief Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard
Kaart van droogmakerijen rond Bleiswijk, Schieland, 1765, Dirk Smits. De Boterdorpse polder, de Oosteindse polder, de Hoekeindse polder, de Overbuurtse polder en de Klappolder. Collectie Oud Archief Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard
Droogmaakinge van de noord, zuid en west polders Nationaal Archief, Den Haag, Provinciaal Bestuur Zuid-Holland: Kaartencollectie Ernsting, voor 1850, nummer toegang 4.ZHPB4, inventarisnummer 85
Droogmaking van de Noord, Zuid en West polders onder Berkel, Rodenrijs en Tempel, 1767
Nationaal Archief, Den Haag, Provinciaal Bestuur Zuid-Holland: Kaartencollectie Ernsting, voor 1850, nummer toegang 4.ZHPB4, inventarisnummer 85

De stad rukt op

Spoorwegen, wegen en woonwijken rukken vanaf het eind van de 19de eeuw op. Dwars door de Schiebroekse polder loopt vanaf 1908 de Hofpleinlijn. Deze luxe electrische lijn biedt rijke Rotterdammers de mogelijkheid in Scheveningen te gaan wonen. Maar er ontstaat langs de lijn ook een nieuwe tuinstad en een recreatieplas waar duizenden Rotterdammers heen gaan om te zwemmen. Het spoor maakt transport van de producten van de opkomende glastuinbouw naar een veel groter afzetgebied mogelijk. De Rodenrijse komkommers vinden hun weg naar Duitsland. Het hele gebied groeit snel in bedrijvigheid.

streekplan-rotterdamdelft-1929
Om aan deze ontwikkelingen het hoofd te bieden wordt na uitgebreid onderzoek, in 1929 een streekplan gemaakt waarin nieuwe woonwijken, bedrijvigheid, natuur en recreatie een plek krijgen tussen Rotterdam en Delft.
Stadsarchief Delft: Uitbreidingsplan voor Delft, 1929
Polder Berg en Broek gemeente Rotterdam en Berkel en Rodenrijs, 1955. De poldervaarten worden singels als tuinwijk Schiebroek gebouwd wordt. De Hofpleinlijn krijgt ook een halte bij de recreatieplas - Wilgenplas. Nationaal Archief, Den Haag, Provinciaal Bestuur Zuid-Holland: Polderreglementskaarten, nummer toegang 4.ZHPB2, inventarisnummer 46a
Polder Berg en Broek gemeente Rotterdam en Berkel en Rodenrijs, 1955. De poldervaarten worden singels als tuinwijk Schiebroek gebouwd wordt. De Hofpleinlijn krijgt ook een halte bij de recreatieplas – Wilgenplas.
Nationaal Archief, Den Haag, Provinciaal Bestuur Zuid-Holland: Polderreglementskaarten, nummer toegang 4.ZHPB2, inventarisnummer 46a

Het Polderpad

De kaart van het Polderpad laat de polders tussen de Rotte naar de Schie zien als een aaneengesloten gebied. Het toekomstige fietspad (gestippeld) gaat dwars door de polder. Hier ervaar je de grote ruimte en kan je van alles beleven in het gevarieerde landschap.

NOA-fietsroutekaart-web-150903