Deze reeks historische kaarten zijn grafische meesterwerken die ons de geschiedenis vertellen van het door mens en water gevormde landschap ten noorden van Rotterdam.
De Hoogheemraadschappen van Delfland en van Schieland en Krimpenerwaard hebben in de afgelopen 400 jaar beroemde Nederlandse kaartenmakers zoals de gebroeders Crucquius, hun polders in kaart laten brengen. Later werden de spoorwegen, snelwegen en stadsuitbreidingen in de polders getekend. Elke kaart laat zien hoe mensen in die tijd het landschap bekeken, wat ze mooi of bedreigend vonden en welke elementen belangrijk waren voor de economie van de streek.
De rivieren Rotte en Schie
In de middeleeuwen ontstaan de steden Rotterdam en Delft aan de Schie en de Rotte. Op kaarten uit die tijd lijken de rivieren welhaast de navelstreng waar de stad zijn levenskracht uit haalt. De rivieren zijn de vitale transportwegen: voedsel en brandstof, handelswaren en personen, alles wordt over de rivieren vervoerd.
De rijke veenpolders van Delfland
Als de stedelijke economieën van Delft en Rotterdam groeien neemt de winning van turf als brandstof de overhand. Het landschap verandert van natte weilanden in uitgestrekte meren en plassen als het veen ook onder water gewonnen kan worden. Op de kaart van Cruquius zijn smalle legakkers in Schieveen en bij Rodenrijs te zien.
De Waterwolf in Schieland
Als het veen gewonnen is, neemt water de overhand. Er is inmiddels zoveel veengrond weggehaald rond de Rotte, dat het gebied in één groot plassengebied verandert. Dit levert een acuut gevaar voor overstromingen op. De waterwolf steekt bij storm zijn kop op en verzwelgt de dunne kades met boerderijen die nog boven het water uitsteken. Ook voor de steden en omliggende landbouwgebieden is dit een risico. Daarom investeren de staten van Holland de steden en rijke particulieren vanaf het eind van de 18de eeuw in het droogmaken van de veenplassen: Zo ontstaan de droogmakerijen.
Tekentafel landschap: De droogmakerijen
Het Polderpad loopt door het hart van vier de Zuid-Hollandse droogmakerijen. Voor het droogmaken van de veenplassen zijn sterke kades, rijen molens en lange watergangen nodig. Het land wordt gemeten en opgedeeld in kleinere poldervakken die te bemalen en te omdijken zijn. Ingenieurs tekenen en rekenen aan deze grootschalige project.
De kaarten van de droogmakerijen zijn ontwerptekeningen: De aanduiding van de genummerde kavels is een rekenhulp voor het bepalen van de te verwachten opbrengsten na droogmaking. De posities van de molengangen, de kades en boezems zijn op de kaart aangegeven en genummerd. Daarmee verwijst de plankaart naar andere documenten en berekeningen. Net als nu ook vaak gebeurt is er in de uitvoering soms afgeweken van het plan.
Nationaal Archief, Den Haag, Provinciaal Bestuur Zuid-Holland: Kaartencollectie Ernsting, voor 1850, nummer toegang 4.ZHPB4, inventarisnummer 85
De stad rukt op
Spoorwegen, wegen en woonwijken rukken vanaf het eind van de 19de eeuw op. Dwars door de Schiebroekse polder loopt vanaf 1908 de Hofpleinlijn. Deze luxe electrische lijn biedt rijke Rotterdammers de mogelijkheid in Scheveningen te gaan wonen. Maar er ontstaat langs de lijn ook een nieuwe tuinstad en een recreatieplas waar duizenden Rotterdammers heen gaan om te zwemmen. Het spoor maakt transport van de producten van de opkomende glastuinbouw naar een veel groter afzetgebied mogelijk. De Rodenrijse komkommers vinden hun weg naar Duitsland. Het hele gebied groeit snel in bedrijvigheid.
Stadsarchief Delft: Uitbreidingsplan voor Delft, 1929
Nationaal Archief, Den Haag, Provinciaal Bestuur Zuid-Holland: Polderreglementskaarten, nummer toegang 4.ZHPB2, inventarisnummer 46a
Het Polderpad
De kaart van het Polderpad laat de polders tussen de Rotte naar de Schie zien als een aaneengesloten gebied. Het toekomstige fietspad (gestippeld) gaat dwars door de polder. Hier ervaar je de grote ruimte en kan je van alles beleven in het gevarieerde landschap.
